نرخ تغییرات فناوری صنعت پتروشیمی؛ تله ی عقب افتادگی در این صنعت

قریب به سه دهه است که فناوری (همان دانش انجام کارها) زیربنای رقابت و حضور موفق در بازار صنایع مختلف را شکل می ­دهد. سه جریان کلی بر اساس پیشرفت­ های فنی و فناوری ­های جدید شکل می ­گیرد. جریان اول، اقتصادهای نوظهوری هستند که بر اساس نتایج و دستاوردهای فنی جدید، ممکن می ­شوند، از نمونه ­های آن شرکت­ های فعال در اقتصاد دیجیتال هستند که تا قبل از توسعه فناوری اطلاعات جایگاهی نداشتند، جریان دوم اقتصادی به کسب وکارهایی برمی ­گردد که در بستر تحولات تکنولوژیک ساختار و ویژگی­ های آن­ها تغییر کرده و دچار تحول بنیادین شده ­اند، زمان سفر بین شهرها قبل و بعد از پا به عرصه گذاشتن هواپیما قابل مقایسه نیست. سومین جریان اقتصادی متأثر از تغییرات فناوری، کسب وکارهایی هستند که از دستاوردها و پیشرفت ­های فناورانه برای ارتقای جایگاه رقابتی خود، افزایش بهره وری و بهبود عملکرد استفاده می­ کنند و تغییرات فناوری ماهیت آن­ها را دچار تحول و تغییر نکرده است. صنعت پتروشیمی از این دست صنایع است. پیشران اولیه تغییرات فناوری صنعت پتروشیمی، فرایندهای جدید به منظور تبدیل، تغییر، جداسازی و ترکیب مواد شیمیایی بوده است به موجب همین تغییرات، تجهیزات ثابت و دوار نیز مورد توجه قرار گرفتند و برای عملیاتی نمودن اهداف فرایندی ارتقا یافتند، اما امروزه مفاهیمی چون دیجیتالی ­شدن، تولید پایدار و حذف ضایعات نقش کلیدی در تغییرات فناوری ایفا می نمایند. سیر تحولی که بیان شد نشان از آن دارد که اگرچه مهندسی شیمی و آشنایی با فرایندهای شیمی زمانی رکن اصلی آشنایی با نمونه های جدیدی از فناوری صنعت پتروشیمی بود اما امروزه سبدی از دانش مهندسی از جمله فناوری اطلاعات نیز در ایجاد تغییرات فنی نقش ایفا می­ کنند. با توجه به گرایش و سابقه مدیران ارشد شرکت­های پتروشیمی، تغییرات اصلی فناوری صنعت پتروشیمی از منظر ایشان، فرایندها و سیکل­ هایی است که در ضمن آن­ها طی می­ شود. با توجه به چرخه عمر بیشتر فرایندهای صنعت پتروشیمی که در مرحله بلوغ قرار دارند، نرخ تغییرات کم بوده و اکثر نوآوری ­ها به صورت تدریجی است و بیشتر بهبودهای نوآورانه صورت می ­پذیرد. این موضوع موجب خواهد شد تا مدیران ارشد و ذینفعان کلیدی شرکت توجه کمتری نسبت به تغییرات فناوری صنعت پتروشیمی داشته باشند و بینش سازمانی بر این باور باشد که اتفاق خاصی در دنیای فناوری های مرتبط با محصولات در حال تولید رخ نخواهد داد و در بازه ­های زمانی ۱۰ ساله می­ توان با تعریف پروژه ­های ارتقای فنی از جمله پروژه ­های ریومپ شکاف­ های فناوری را برطرف نمود. این فرضیه در رابطه با برخی از فناوری­ ها صادق است اما نباید موجب شود تا شرکت ­ها نسبت به مدیریت فناوری­ های کلیدی خود غافل شوند. به واقع سرعت کم تغییرات فناوری صنعت پتروشیمی ممکن است موجب سوگیری اشتباه نسبت به بهبود و ارتقای فنی گردد. با این تفاسیر این پرسش پیش می ­آید که شرکت­های فعال در صنعت پتروشیمی چه رفتاری با فناوری های کلیدی خود داشته باشند؟ برای پاسخ به این سؤال توجه به چند نکته بسیار کلیدی است.

اول اینکه در مواقعی پیشرفت و توسعه سایر علوم مانند متالورژی می­ تواند تأثیر بسزایی بر فناوری ­ها مانند مواد شیمیایی و جاذب ­ها داشته باشد.

دوم اینکه سیر تغییر و تحولات در یک دسته از فناوری های کلیدی (مانند فرایندها) قابل تعمیم به تمامی دسته ­ها از جمله تجهیزات دوار، کنترل و ابزار دقیق و سیستم های فناوری اطلاعات نیست و تمامی تغییرات فنی قابل توجه هستند ممکن است در دسته ­ای از فناوری­ ها نرخ تغییرات و پیشرفت ­های فنی بیشتر باشد. 

سومین موضوع تطبیق و پذیرش نسل­ های جدید فناوری ­ها، بعد از چند دوره اصلاح و بهبود است. شاید شرکتی تا سه مرحله ارتقای کاتالیست تصمیم به تعویض آن و استفاده از نوع جدید نکند اما در زمانی که تصمیم به ارتقای کاتالیست خود می ­گیرد، اگر شکاف عملیاتی و تجربی بالایی وجود داشته باشد، مشکلات عملیاتی و بهره برداری رخ خواهند داد این موضوع نشان از اهمیت آشنایی گام به گام با تغییرات فناوری و اطلاع از آخرین دستاوردها دارد.

چهارمین موضوع، قدرت چانه­ زنی شرکت­ ها در تعامل و ارتباط با تأمین ­کنندگان و همچنین لیسانسور است. نمونه ­هایی از مذاکرات با لیسانسور و تأمین کنندگان فناوری صنعت پتروشیمی کشور وجود دارد که تأمین کننده بهترین و مناسب ­ترین بسته دانش فنی یا تجهیز خود را پیشنهاد نداده و عدم توجه به مدیریت فناوری نیز موجب شده تا شرکت داخلی متوجه نسل­ های جدیدتر و کارامدتر فناوری نشده باشد.

پنجمین نکته توجه به پیشرفت و توسعه فناوری های پشتیبان از جمله دیجیتالی­ شدن صنعت است، فناوری های دیجیتال تا حد زیادی هزینه‌های عملیاتی صنعت پتروشیمی را تحت تأثیر قرار داده‌اند.

موضوع ششم، برنامه­ ریزی و اقدام در رابطه با تأمین فناوری ­های کلیدی است، در شرایط تحریمی و در مواردی که لازم است تا از نتایج و دستاوردهای ملی استفاده شود، بدین معنا که شرکت پتروشیمی بتواند خواسته­ ها و استانداردهای مدنظر خود را شفاف به سازنده و تأمین­ کننده بیان نماید تا رویه خودکفایی و ساخت­ داخل فناوری شانس موفقیت بیشتری داشته باشد. تجربه نشان از آن دارد که در واحدهای الفینی، کوره ­های کراکینگ یکی از اجزای کلیدی واحد عملیاتی هستند، نقش کویل ­ها در کوره بسیار پررنگ است. شرکت­هایی در داخل کشور ادعا دارند که می ­توانند کویل­ها را منطبق بر خواسته­ ها و نیازهای مشتریان خود بسازند. نکته بسیار کلیدی تعیین استانداردها، ترکیب آلیاژی کویل­ها، چیدمان، ساختار، روکش داخلی و مواردی از این دست است که کارفرما می­ تواند در صورت آشنایی با جزئیات، سفارش و انتخاب خود را دقیق تر نماید.

همچنین شایان ذکر است وقتی صحبت از بلوغ فناوری می ­شود منظور یک روند است و اطمینان خاطر از عملکرد فناوری ­های موجود، گاهی سبب خواهد شد تا شرکت ­ها غافلگیر شوند. از مصادیق این موضوع می ­توان به تفاوت کاتالیست ­های جدید تبدیل تولوئن به زایلین ­ها با نسل ­های قبلی اشاره نمود، تغییری که می­تواند تأثیر بسزایی بر روی کارایی و بهره­ وری شرکت داشته باشد. در نسل­های قبلی این کاتالیست درصد تبدیل ۴۵ درصد و انتخاب ­پذیری تولید پارازایلین کمتر از ۲۳ درصد بود اما در نسل های جدید، درصد تبدیل به ۳۰ و انتخاب­ پذیری به بیش از ۹۰ درصد رسیده است. از مصادیق جالب توجه برای این موضوع، واحد عملیاتی الفین در کشور ژاپن است. ظهور گاز شیل، راندمان به نسبت پایین تجهیزات مورد استفاده، تغییرات زنجیره ارزش واحدهای الفینی، مصرف انرژی و پا به عرصه گذاشتن مگاکراکرها موجب شد تا در سال ۲۰۱۷، ۱۰ واحد تولید الفین یا تعطیل شده یا کارکرد خود را تغییر و یا تکمیل نماید و نزدیک به ۱۵ درصد کل تولید مواد الفینی کشور ژاپن کاهش یابد.

بنا بر موارد ذکر شده، شرکت­ های پتروشیمی با استفاده از مدیریت فناوری های کلیدی خود خواهند توانست، محیط رقابتی و دامنه فعالیت­های خود را پایش نموده و بر اساس نتایج و تحلیل­های محیطی، به هوشمندی فناوری و کسب وکار برسند. در این مسیر با استفاده از بررسی تغییرات لیسانسورها، ارزیابی زنجیره ارزش شرکت­ های مشابه، مطالعه کارهای پژوهشی معتبر و ارزیابی اختراعات ثبت شده، می­ توان مسائل حل شده، سیر تغییر تکنولوژی­ ها، ظرفیت­ های بالقوه ارتقای فنی و شکاف ­های فناوری را شناسایی نمود و راهکارهای فنی مناسب را برای رفع گلوگاه ­های فنی پیدا کرد. شرکت شل (Shell) برای همین منظور ساز و کاری را برای هوشمندی فناوری ایجاد کرده و بخش عمده فعالیت های توسعه ­ای خود را در این قالب پیش می برد.

با این تفاسیر می­ توان انتظار داشت با استفاده از ابزارهای جدید مدیریتی از جمله هوشمندی فناوری، پایش فناوری و تحلیل اختراعات، نسبت به تغییرات محیطی آگاهی یافته و تصمیم ­گیری ­ها و همچنین تخصیص منابع بهینه گردد. شرکت فرا در این زمینه خدمات تخصصی مشاوره نوآوری و فناوری صنعت پتروشیمی را طرح­ ریزی و عملیاتی نموده است.

منبع: شرکت رهپویان دانش و فناوری فرا

نویسنده: سهراب آقازاده مسرور

مدیر دپارتمان مدیریت فناوری و نوآوری شرکت فرا