توسعه نوآوری در کسب و کارهای خانوادگی

در این مقاله سعی داریم با مفاهیم کسب و کار خانوادگی، نوآوری و توسعه نوآوری در کسب و کارهای خانوادگی آشنا شویم. در بررسی 218 مورد از بزرگترین کسب و کارهای خانوادگی اروپایی و جمع آوری داده‌ها از پایگاه‌های داده‌ای مثل فهرست مشاغل خانوادگی جهانی، دفتر ثبت اختراعات اروپا، شاخص نوآوری جهانی و صورت‌های مالی شرکت‌ها، نتایج نشان می‌دهند که نوآوری مشاغل خانوادگی در درجه اول تحت تأثیر هزینه‌های تحقیق و توسعه است و مشاغل خانوادگی فهرست شده در بورس دارای نوآوری بیشتری هستند. اگر مدیرعامل شرکت، یکی از اعضای خانواده باشد، بر نوآوری شرکت خانوادگی نیز تأثیر مثبت دارد. حالا باید دید هر کدام از این مفاهیم چه معنی ای دارند و در کسب و کار خانوادگی چطور می توان نوآور شد؟

1. کسب و کار خانوادگی چیست؟

مفهوم کسب و کارهای خانوادگی در موارد مختلف معانی متفاوتی دارد. دو دلیل عمده برای دشواری تعریف مشاغل خانوادگی وجود دارد. اول اینکه هیچ معیار رسمی برای تمایز مشاغل خانوادگی از غیر خانوادگی وجود ندارد و ما تنها شرکت‌هایی با اشکال مختلف حقوقی، مالکیت، اندازه و روش‌های مختلف مدیریت را پیدا می‌کنیم. دلیل دوم در دشواری تعریف مشاغل خانوادگی تلاقی دو نهاد با اهداف و دیدگاه‌های متفاوت با یکدیگر است؛ خانواده و شرکت. خانواده یک نهاد اجتماعی است که هدف آن باروری، اداره خانه، سازماندهی زندگی اعضای خانواده و تامین نیازهای داخلی آن است. با این حال، اهداف شرکت را می‌توان ارضای نیازهای خارج از محیط، ریسک پذیری و استقلال اقتصادی دانست.

ویژگی‌های کسب و کار خانوادگی

تحقیقات میدانی در مورد مشاغل خانوادگی نشان داده است که این شکل از بنگاه‌ها مزایای قابل توجهی برای اقتصاد و جامعه به طور کلی دارد و می‌توان برخی ویژگی‌های آن را موارد زیر دانست:

• کسب و کار خانوادگی در بلندمدت سودآورتر هستند.
• کسب و کار خانوادگی کمتر احتمال دارد افراد را اخراج کرده و بیشتر به استخدام می‌پردازد.
• کسب و کار خانوادگی به طور کلی برای جوامع بهتر است و فعالیت‌های خیرخواهانه انجام می‌دهد.
• کسب و کار خانوادگی عموماً دید بلندمدتی دارد و بنابراین سودهای کوتاه مدت را با اهداف بلند مدت و پایدار همراه می‌کند.
• کسب و کار خانوادگی از وام کمتری استفاده می‌کنند و بنابراین ثبات بیشتری دارد. [1]

به طور خلاصه می‌توان تعریف زیر را برای کسب و کار خانوادگی در نظر گرفت:

“کسب و کاری که با قصد شکل دهی و پیگیری چشم انداز کسب و کار، تحت کنترل غالب اعضای یک خانواده اداره می‌شود.”[2]

• نوآوری در کسب و کار چیست؟

نوآوری در کسب و کار (innovation) به معنای ایجاد یک محصول/ خدمت جدید است. نوآوری تنها منحصر به محصولات تولیدی نیست و ارائه خدمات را نیز شامل می‌شود. نوآوری در کسب و کار، طی کردن فرایندی است که در آن، سازمان برای معرفی ایده‌های جدید، گردش کار، متودولوژی، خدمات یا محصولات فعالیت می‌کند. نوآوری در کسب و کار باید در محصولات، خدمات یا فرآیندهای موجود بهبود حاصل کند و نتیجه نوآوری در کسب و کار این است که یا باید مشکلی را حل کند یا باید به مشتریان جدید برای کسب و کار منجر شود.

هدف از فرآیند نوآوری در کسب و کار ایجاد ارزش برای کسب و کار است. این ارزش می‌تواند ناشی از ایجاد فرصت‌های جدید درآمد یا افزایش درآمد بیشتر، از طریق کانال‌های موجود باشد مثلاً از طریق ایجاد کارآمدی‌هایی که در زمان، پول یا هر دو صرفه جویی کند و یا بهره وری یا عملکرد را بهبود ببخشد.

مدل‌های نوآوری

نوآوری‌ در کسب و کار را می‌توان در دسته‌ها یا مدل‌های مختلف گروه بندی کرد. برخی از آنها عبارتند از:

نوآوری در مدل کسب و کار (Business Model Innovation): توسعه و پیاده سازی مفاهیم جدید و منحصر به فرد که با توجه به قابلیت مالی یک سازمان، از مأموریت کسب و کار حمایت می‌کند.

نوآوری مدل صنعت (Industry Model Innovation): ایجاد یک صنعت جدید یا حرکت کسب و کار به سمت یک صنعت جدید.

نوآوری مدل درآمد (Revenue Model Innovation): بهبود و/ یا تغییر در چارچوب سازمان برای ایجاد جریان درآمد.[3]

• توسعه نوآوری در کسب و کارهای خانوادگی

یکی از ویژگی‌های منحصر به فرد مشاغل خانوادگی این است که آن‌ها در سازگاری با شرایط بسیار انعطاف پذیر هستند؛ با این وجود، آن‌ها از تأثیر نیروهای بالقوه مخرب بر بازارهای خود مصون نیستند. مشاغل خانوادگی بر روابط قوی سیاسی، تجاری و شخصی تکیه می‌کنند که به آن‌ها لایه اطمینان بیشتری می‌بخشد. نسل بعدی خانواده با یادگیری اینکه روابط، ارزش‌ها و سنت‌ها عنصر اساسی موفقیت کسب و کار خانوادگی هستند رشد می‌کنند. با این حال، همانطور که این روابط در یک تجارت خانوادگی می‌تواند ارزش افزوده ایجاد کند، می‌تواند به کسب و کار نیز آسیب برساند، به ویژه هنگامی که مرزهای بین مسائل خانوادگی و تجاری به طور مناسبی ترسیم نشده است.

شرکت‌ها باید رویکردها و استراتژی‌های جدیدی را کشف کنند که در آن‌ها نوآوری و یادگیری برای موفقیت ضروری است. با این حال حتی با استراتژی مناسب، هم نظر ساختن همه افراد در شرکت دشوار است. اساساً مهم است که فرهنگ شرکت از استراتژی خود حمایت کند و ریسک پذیری، چابکی و همکاری را در ارکان شرکت تقویت کند.[4]

برخی از ویژگی‌های کسب و کارهای خانوادگی می‌تواند در برابر نوآوری‌های تجاری، موانعی موثر محسوب شوند. آن‌ها عبارتند از:

• مواجهه محدود با ایده‌های خلاقانه از سایر صنایع، به ویژه در خانواده‌هایی که رهبران مشاغل در هیچ جای دیگر کار نکرده اند.
• عدم تمایل به اتخاذ ایده‌های بیرونی به دلیل این احساس که اعضای خانواده، که ممکن است ده‌ها سال در این حرفه فعالیت داشته باشند، بیشتر از دیگران از آنچه برای موفقیت لازم است می‌دانند.
• تمایل محدود برای ریسک پذیری زیرا همه تخم مرغ‌های خانواده در یک سبد قرار دارند یعنی کسب و کار خانواده.

علیرغم چنین عواملی، بسیاری از کسب و کارهای خانوادگی در صنایع خود بسیار نوآور هستند که در ادامه با برخی از کسب و کارها آشنا خواهیم شد.[5]

چه ویژگی‌هایی موجب توسعه نوآوری در کسب و کار خانوادگی می‌شود؟

1. فرهنگ کارآفرینی
2. پاسخگویی به تغییرات
3. سرمایه گذاری جدی در تحقیق و توسعه

فرهنگ کارآفرینی:

فرهنگ کارآفرینی چیزی است که به بسیاری از مشاغل خانوادگی مزیت رقابتی می‌دهد. این مطمئناً نظر ژرژ بوگود، رئیس شرکت لوازم آرایشی کلمبیایی Recamier است. او می‌گوید: “خانواده بودن به ما این توانایی را می‌دهد که سریع تصمیم بگیریم و با اطمینان بیشتری نوآوری کنیم.”

و همانطور که گودو ونهرپ (Guido Vanherpe)، مدیرعامل گروه نانوایی La Lorraine می‌گوید: “کارآفرینی و نوآوری مترادف هستند. شما یکی را بدون دیگری ندارید. “

اما در حالی که اکثر مشاغل از جهش کارآفرینی شروع می‌کنند، حفظ فرهنگ کارآفرینی در دراز مدت می‌تواند یک چالش جدی باشد.

مشاغل خانوادگی می‌توانند از مزایای فرهنگ کار آفرینی برخوردار شوند، زیرا نسل دوم و نسل‌های بعدی از همان دوران کودکی در فرهنگ کارآفرینی خانواده خود، غرق شده اند.

آقای Vesa Mäenpää، مدیر خرده فروشی فنلاندی Tammer-Tukku می‌گوید: “از هفت سالگی، من شروع به کار کردم. آن موقع داشتم انبار را تمیز می‌کردم. و تقریباً از آن زمان تا زمانی که به طور تمام وقت در کسب و کار خانوادگی مشغول به کار شدم، عصر و آخر هفته هم در شرکت کار می‌کردم”. این مورد در مورد تریشا لمری، عضو نسل سوم خانواده و مدیر عامل Winsert، متخصص آلیاژهای فلزی نیز صادق بود. وقتی هنوز در دبیرستان بود و بعداً در کالج، او به طور پاره وقت در یک طبقه مغازه کار می‌کرد.

نزدیک شدن به کسب و کار به بسیاری از اعضای مشاغل خانوادگی طعم کارآفرینی، ارتباط عاطفی با تجارت و تعهد شخصی به ارزش‌های بنیانگذار را می‌دهد. غرق شدن در این تجارت می‌تواند آمادگی عالی برای تشخیص ایده‌های جدید باشد. و همچنین به اعضای جوان مشاغل خانوادگی کمک می‌کند تا شجاعت و تعهد لازم را برای تحقق بخشیدن به این ایده‌های جدید ایجاد کنند.

پاسخگویی به تغییرات:

یکی دیگر از کلیدهای ورود به زمینه نوآوری پاسخگویی به تغییرات، اعم از تغییرات در خواسته‌های مشتریان، تأمین کنندگان، شرایط محیطی کسب و کار و … است.

Robyn Eddy از گروه ادی، یک کسب و کار ساختمانی کانادایی، اشاره می‌کند: “ما در فرایندهای خود نوآوری می‌کنیم و از انعطاف‌پذیری کسب و کارمان، در پاسخگویی به خواسته‌های تامین کنندگان و مشتریان خود اطمینان داریم”.

مشاغل خانوادگی نیز باید به فرصت‌های فراوانی که از طریق فناوری‌های جدید ارائه می‌شود پاسخگو باشند. آنا ماریا ایگل مدیر شرکت انرژی Ultrapar برزیلی، در این مورد شکی ندارد. او می‌گوید: “نوآوری یک امر اساسی است.” “[شرکت ما] همیشه به دنبال فناوری‌های جدید، به ویژه در زمینه فناوری اطلاعات است.”

باربارا استراشک میرنیک از تولید کننده قطعات موتور اسلوونیایی KLS Ljubno می‌گوید: “بدون نوآوری، ما نمی‌توانیم با رقبای جهانی خود همگام باشیم.” “ما بر روی نوآوری محصول، نوآوری فرآیند، ابداع و نوآوری مدل کسب و کار برای مواجهه با تغییرات بازار و استفاده از تولید و فناوری پیشرفته متمرکز شده ایم.”

تعهد اولیه شرکت آلمانی Dachser برای ساده‌سازی تجارت خود از طریق استفاده از فناوری اطلاعات، این شرکت را در استفاده از جدیدترین فناوری در زمینه لجستیک پیشگام کرد.

پاسخگویی به تغییرات بازار برای جان هونان از صنعت کشاورزی استرالیا Manildra نیز یک امر ضروری است. او می‌گوید: “از طریق تمرکز بر نوآوری و پایداری صنایع تولیدی و کشاورزی استرالیا، ما یک چشم انداز واقعی جهانی را اتخاذ کرده ایم.” این نوآوری دائمی برای حفظ مزیت رقابتی و برآوردن نیازهای در حال تغییر بازار صادراتی ضروری بوده است”.

سرمایه گذاری جدی در تحقیق و توسعه:

یکی از نقاط قوت بسیاری از مشاغل خانوادگی موفق، تعهد آن‌ها برای سرمایه گذاری در تحقیق و توسعه با هدف نوآوری است. این ممکن است یک تعهد غیررسمی باشد و یا همانند گروه بزرگ سوئیسی Schurter، یک جنبه رسمی از اداره خانواده باشد.

هانس رودولف شورتر، مدیرعامل و رئیس گروه می گوید: “من به صراحت اعلام کردم که خانواده همه موافق هستند که درصد معینی از درآمدهای شرکت هر ساله برای نوآوری اختصاص داده شود و این باید در اساسنامه شرکت باشد.” “در واقع، من می‌گویم این مهمترین مورد در اساسنامه ما است. اگر پول کافی برای نوآوری نداشته باشیم، در نهایت از بازار محو می‌شویم”.

سر ویلیام گالاگر، رهبر نسل دوم گروه گالاگر در نیوزلند، می‌گوید: “این شرکت 120 متخصص تحقیق و توسعه دارد و آن‌ها بخش مهمی از گروه گالاگر برای توسعه نوآوری بوده و باعث می‌شوند از رقبای خود جلوتر باشند.”

بسیاری از دیگر رهبران مشاغل خانوادگی که شرکت ارنست اند یانگ، در سالنامه کسب و کار خانوادگی 2017 با آنها مصاحبه کرده از اهمیت تحقیق و توسعه برای شرکت‌های خود صحبت کردند.

تریشا لمری توضیح داد که چگونه بخش تحقیق و توسعه وینسرت از یک دفتر یک نفره به یک تأسیسات جدید ساخته شده به مساحت 10 هزار فوت مربع با 12 نفر از کارکنان، که توسط یک متالورژیست معروف سرپرستی می‌شود، تبدیل شده است. او می‌گوید: “نوآوری دلیل این است که Winsert در سطح جهانی باقی مانده و مطرح است.”

شرکت LDC دارای یک تیم تحقیق و توسعه 100 نفره است که 1 درصد از درآمد شرکت را برای تحقیق و توسعه در نظر گرفته است. نتیجه این است که حدود 30 درصد از گردش مالی LDC توسط محصولاتی تولید می‌شود که نوآورانه بوده و 5 سال پیش وجود نداشت.[6]

نمونه‌هایی برای توسعه نوآوری در کسب و کارهای خانوادگی

Herr’s یازدهمین تولیدکننده بزرگ چیپس سیب زمینی است که سالانه پنج تا ده تنقلات جدید معرفی می‌کند و 375 خط تولید خود را به طور مداوم گسترش می‌دهد. یکی از جدیدترین محصولات آن در شهر خود فیلادلفیا، چیپس استیک فیلی است.

چگونه Herr’s با غول‌های صنعت خود برخورد می‌کند؟ به گفته ریچارد جورج، استاد بازاریابی مواد غذایی در دانشگاه سنت جوزف، “کلید آنها این است که [آنها] کوچک و چابک هستند. تفاوت آن‌ها تمرکز بر محصولات منحصر به فرد است. ” مشاغل خانوادگی می‌توانند از این واقعیت استفاده کنند که تصمیمات می‌توانند به سرعت اتخاذ شوند تا نوآوری‌ها به سرعت وارد بازار شوند.

یکی دیگر از نمونه‌های نوآوری شرکت Enterprise Rent-a-Car بزرگترین شرکت اجاره خودرو در جهان است (9 میلیارد دلار درآمد سالانه)، و متعلق به خانواده تیلور است. این شرکت از جهات مختلف نوآورانه است. چشمگیرترین نوآوری ممکن است شیوه‌های جذب و گزینش منابع انسانی آن باشد. در مشاغلی که بسیاری از کارمندان فارغ التحصیل کالج نیستند، شرکت Enterprise Rent-a-Car فقط فارغ التحصیلان را استخدام می‌کند و سپس آن‌ها را مشغول شستن ماشین می‌کند، این شرکت سالانه بیش از 7000 فارغ التحصیل کالج را استخدام می‌کند. قابل ذکر است هر شعبه Enterprise به عنوان یک مرکز سودآوری اداره می‌شود، بدین شکل که عملکرد شعبه با شاخص رضایت مشتری اندازه گیری می‌شود، نه فقط با فروش. در صورت عملکرد مناسب هر شعبه، فرصت رشد شغلی برای کارکنان (که فارغ التحصیلان کالج‌ها هستند) فراهم می‌شود. اگر شعبه ای از حداقل میانگین شرکت در رضایت مشتری برخوردار نباشد، مدیر آن شعبه نمی‌تواند ارتقا یابد.

جمع بندی

مثال‌های ذکر شده نشان می‌دهند که نوآوری در مشاغل خانوادگی به اندازه دانش و خلاقیت مدیریت و اشتیاق مالکان برای موفقیت نیازی به اندازه شرکت ندارد. دفعه بعد که تصور کردید که شرکت‌های خانوادگی محل سندروم “کپی کاری و عدم خلاقیت” هستند، دوباره فکر کنید. فرهنگ کسب و کار خانوادگی در صورت استفاده صحیح از فرصت‌ها می‌تواند نوآوری ایجاد کند.[7]

---

[1] Drewniak, Z. (2019) ‘Innovation Performance of Family Businesses’, in Tomé, E. and Kragulj, F. (eds.) Proceedings of the International Conference on Theory and Applications in the Knowledge Economy TAKE 2019. Vienna, Austria. pp. 445–457.

[2] Feninger, M., Kammerlander, N., & Massis, A. D. (2019). Family business innovation: a circular process model. Family Firms and Institutional Contexts, 187–209.

[3] https://searchcio.techtarget.com/definition/business-innovation

[4] Leading a family business in a disruptive environment, (2017), Deloitte University Press.

[5] https://www.thefbcg.com/resource/innovation-in-family-business/

[6] https://www.ey.com/en_gl/growth/why-family-businesses-are-the-natural-home-of-innovators

[7] https://www.thefbcg.com/resource/innovation-in-family-business/